هو الحکم
مطالعات، فعالیت ها و اقدامات مربوط به داوری و توسعه آن
نوشته: کیومرث سپهری
با توجه به اهمیت بحث داوری و لزوم گسترش آن همگام با توسعه همه جانبه کشور و نظر به جنبه های گوناگون نهاد داوری و ماهیت آن، اینجانب همواره علاقه مند به بحث داوری بوده ام و مطالعاتی در این زمینه داشته ام. از سال 1386 که بحث اطاله دادرسی در مراجع قضایی بحث جدی روز گردید که یکی از تبعات آن پائین آمدن کیفیت کار بعضی مراجع بود، مطالعات و توجه بیشتری به داوری نمودم بطوری که به
فکر ایجاد مرکز داوری در کانون وکلا و توسعه داوری
از طریق فعالیت وکلا و سایر حقوق دانان و ایجاد مراکز داوری دائمی افتادم. در همین راستا در اسفند ماه سال 1388 در همایش «صدمین سال تأسیس نهاد داوری در حقوق ایران» شرکت نمودم (حاصل این همایش به صورت کتاب «مجموعه مقالات همایش صدمین سال تأسیس نهاد داوری در حقوق ایران» در 480 صفحه در دسترس علاقه مندان می باشد) و با اساتید برجسته این رشته بیشتر آشنا شدم. در بهمن ماه سال 1390 در اولین «کارگاه نگارش رأی داوری» و در تیر ماه 1391 در دوره آموزش داوری که از سوی مرکز داوری اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران برگزار گردید شرکت نمودم.
در طول دوران فعالیت شغلی خود در
پرونده های مهم و پیچیده ای به عنوان داور یا وکیل
اقدام به صدور رأی یا دفاع کرده ام (قراردادهای پیمانکاری، اختلاف مربوط به شرکتها، قراردادهای بازرگانی، اختلاف مربوط به مسایل حرفه ای و ...) به علاوه قراردادهای مختلف و کاملاً تخصصی و فنی با موضوع های گوناگون برای شرکت ها و مراجع مختلف که متضمن شرط داوری بوده است تنظیم نموده ام. و در کمیسیون های حل اختلافات مربوط این قراردادها بارها شرکت یا نظر مشورتی ارائه داده ام.
در جهت
تأسیس مرکز داوری در کانون وکلای استانهای کرمانشاه و ایلام
(با توجه به فعالیت مستمر اینجانب از زمان اقدام برای تأسیس و فعالیت کانون و دو دوره مدیریت آن) از سال 1389 به همراه یکی از همکاران خوب وکالتی خود اساسنامه مرکز داوری را تهیه کردیم که نهایتاً در دی ماه سال 1390 به تصویب هیأت مدیره رسید. از آن پس برای
تدوین قواعد و آئین داوری و میانجیگری مرکز داوری کانون
با مدیریت و مشارکت اینجانب در هیأتی شش نفره، با صرف صدها ساعت وقت این آئین و قواعد که می توان گفت روزآمدترین قواعد و آئین داوری سازمانی است ( و منطبق با شرایط و اوضاع و احوال اقتصادی و اجتماعی روز می باشد) تدوین شد. بحث
میانجیگری
و قواعد آن که به نوعی مکمل نهاد داوری است در نوع خود ابتکاری و بی نظیر است و می توان گفت برای اولین بار در ایران ارائه می شود. این فعالیت ها نهایتاً منجر به تأسیس مرکز داوری به عنوان یک نهاد داوری دائمی (سازمانی) در کانون وکلا شد و تأسیس و شروع فعالیت آن بطور رسمی در مراسم جشن استقلال کانون وکلا در اسفند ماه 1391 اعلام شد.
همچنین در جهت
ثبت فعالیت ها و استفاده بیشتر تمامی کانون ها و دیگر نهادها،
با حمایت کانون و اعضای محترم هیأت مدیره دوره پنجم کانون در ماه سال 1392،
کتاب «مجموعه قواعد و آئین داوری و میانجی گری مرکز داوری کانون وکلای دادگستری کرمانشاه و ایلام به انضمام مقررات مرتبط با داوری»
چاپ و منتشر شد که مورد استقبال گسترده کانون ها و نهادهای دیگر و بعضی مراجع دادگستری واقع گردید.
با تشکیل مرکز داوری در کانون، با توجه به سابقه فعالیت اینجانب، به عنوان
رئیس هیأت امنا
مرکز انتخاب شدم و همواره به همراه دیگر همکاران محترم عضو هیأت امنا و کمیسیون داوری، برای شناساندن و توسعه مرکز داوری کانون و گسترش فرهنگ داوری اقدامات و فعالیت های قابل توجهی انجام شده است که امیدواریم حاصل و منافع آن نصیب جامعه اقتصادی و حقوقی ایران و بخصوص کانون وکلا و همکاران عزیز وکیل گردد.
همچنین با توجه به .
تشکیل مرکز داوری در کانون کارشناسان رسمی دادگستری
استان کرمانشاه، با توجه به اقدامات و تجارب به دست آمده اینجانب به عنوان رئیس هیأت امنا مرکز داوری آن کانون نیز انتخاب شدم و در جهت اصلاح اساسنامه مرکز و تدوین ضوابط و قواعد داوری مربوط به آن مرکز و نیز امر آموزش داوران معتمد مرکز با همکاری دیگر اعضای هیأت امنا فعالیت چشم گیری انجام شده است.
در راستای ارتقاء عملکرد حرفه ای و با توجه به علاقه و مسؤولیت خویش سعی کرده ام
مقالات و کتاب های مرتبط با داوری
را مطالعه نمایم و در این زمینه دهها مقاله و کتاب بررسی کرده ام، امیدوارم فرصتی بدست آید که بتوانم بخشی از آموخته های خود را به صورت مقاله در اختیار علاقندان این رشته جذاب قرار دهم.
برای
معرفی اجمالی
نهاد داوری و مرکز داوری کانون وکلا در ادامه
دیباچه
نگاشته شده
بر کتاب:
«مجموعه قواعد و آئین داوری و میانجیگری مرکز داوری کانون وکلای دادگستری کرمانشاه و ایلام به انضمام مقررات مرتبط با داوری» نگارش خرداد ماه سال 1392 و یادداشتی تحت عنوان: «داوری و مرکز داوری کانون وکلای استانهای کرمانشاه و ایلام» که در دی ماه سال 1392 نوشته شده است از نظر شما می گذرد.
دیباچه رئیس کانون وکلای دادگستری کرمانشاه و ایلام
طبق تعریف بعضی از اساتید علم حقوق، داوری عبارت است از حل و فصل اختلاف طرفین در خارج از دادگاه به وسیله شخص یا اشخاصی که طرفین یا ثالث آنها را انتخاب کرده اند.
از نظر تاریخی می توان گفت داوری به عنوان روش رفع اختلافات قبل از قضاوت پدید آمده است زیرا قضاوت در واقع زمانی مطرح شد که قدرت عمومی در جامعه بوجود آمد، اما داوری به شکل ساده آن در تمام جوامع وجود داشته است. در حقوق اسلامی نیز داوری در قالب قاضی تحکیم مورد بحث بوده است. اما شکل مدون و قانونی داوری در حقوق ایران دارای سابقه یکصد و چند ساله است.
امروزه اسلوب داوری از جمله رایج ترین شیوه های حل و فصل اختلافات و دعاوی است. با توجه به امکان انتخاب داور یا داوران توسط طرف های اختلاف و اختیارات گسترده طرفین در تعیین مقررات حاکم بر شکل رسیدگی و قانون حاکم، روش داوری در مقایسه با رسیدگی قضایی بسیار قابل انعطاف است و این ویژگی موجب استقبال قابل توجه به آن شده است. در رسیدگی های داخلی داوری یک شیوه جایگزین رسیدگی قضایی است. اما در عرصه دعاوی تجاری بین المللی در پاره ای موارد می توان گفت: داوری شیوه ای منحصر و بی بدیل است.
داوری علاوه بر امتیازاتی که نسبت به رسیدگی قضایی دارد، از یک دیدگاه می توان گفت راهکار بسیار مناسبی است برای خصوصی سازی دادرسی و قضاوت (که در تمام حکومت ها دولتی و از مصادیق بارز اعمال حاکمیت می باشد).
از طرف دیگر رشد اقتصادی و توسعه کشور ایجاب می نماید که داوری و مراکز داوری توسعه یابند، کمااینکه داوری در کشورهای توسعه یافته سال هاست نهادینه شده است.
با توجه به اهمیت داوری است که قانونگذار در چند سال اخیر توجه ویژه ای به آن داشته است، از جمله طبق ماده 211 قانون برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران، قوه قضائیه مکلف به تهیه لایحه نهاد مستقل داوری داخلی و بین المللی شده است. بر همین اساس قوه قضائیه نیز در صدد ایجاد و توسعه مراکز داوری است.
فکر و اندیشه ایجاد مرکز داوری در کانون وکلای دادگستری استان های کرمانشاه و ایلام به حدود شش سال قبل برمی گردد. زمانی که مسؤولین وقت دادگستری در جهت کنترل حجم زیاد پرونده های وارده به دادگستری اقداماتی انجام و در این راستا جلسه ای تشکیل و از تعدادی از وکلا در این زمینه نظرخواهی به عمل آمد. اینجانب ضمن تأکید بر امر داوری و گسترش آن، کانون های وکلا را شایسته ترین و سزاوارترین نهاد برای ایجاد مراکز داوری دانسته و آن را راهکاری مهم برای ارتقای جایگاه کانون های وکلا و اعضای آن، هم از نظر افزایش اعتبار و شناساندن نقش آنها در جامعه و هم از نظر مالی و تقویت درآمد برای کسب استقلال بیشتر اعلام کردم. بر این اساس از سال 1389 با کمک همکار فعال و نکته سنج جناب آقای امیر بصیری اساسنامه مرکز تدوین و سپس با همکاری گروهی از همکاران سختکوش (آقایان اصلان ویسی، کاوه نیستانی، حمید مقدسی و مجید ناصری) در جهت تدوین آیین و قواعد مرکز داوری طی جلسات متعدد و مستمر اقدام شد که حاصل آن تدوین ضوابط و قواعدی است که علاوه بر اینکه کمک شایانی در جهت رسیدگی صحیح و منسجم (با رعایت حقوق طرفین) به داوران می نماید، سعی شده است اصول محرمانه بودن، بی طرفی، استقلال، دقت و سرعت در رسیدگی تضمین گردد وطرفین با آسودگی خیال بیشتری داوری اختلاف خود را به مرکز بسپارند.
در این راستا ضمن استفاده از قواعد و آیین داوری مرکز داوری اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران و ضوابط داوری کمیسیون داوری کانون مرکز، مقررات اتاق بازرگانی بین المللی (ICC)، مرکز داوری منطقه ای تهران (AALCO)، مقررات انجمن داوران آمریکا، اصول و قواعد آیین دادرسی مدنی فراملی و ... مدنظر واقع شده است. همچنین از تجربیات کار حقوقی و قضایی همکاران گر امی و بعضی از قضات معزز استفاده شده و حتی الامکان سعی شده است که ضوابطی تدوین شود که منطبق با مقتضیات روزو شرایط منطقه باشد.
همچنین قواعد و ضوابط جداگانه ای برای امر میانجیگری و سازش تدوین شده است که در نوع خود بی نظیر و ابتکاری است و یقیناً در آینده اهمیت آن بیشتر نمایان خواهد شد. به علاوه در راستای پشتیبانی و تقویت مرکز داوری و ارکان آن، کمیسیون داوری به عنوان یکی از کمیسیون های کانون وکلا پیش بینی و تشکیل شده است و وظایفی مثل: نظارت بر کارکرد داوران، تجزیه و تحلیل، تدوین و جمع اوری آراء صادره، رصد جریان اعتراض به آراء و آسیب شناسی مسایل مختلف مرکز داوری، ارائه مشورت به داوران و بحث و بررسی خلاءهای قانونی و ضوابط مرکز داوری، تلاش برای توسعه و فرهنگ داوری و ... برای آن در نظر گرفته شده است.
اضافه می نماید طرح ایجاد مرکز داوری در کانون های وکلا در سال 1391 از سوی کانون کرمانشاه و ایلام به اتحادیه سراسری کانون های وکلای دادگستری ایران (اسکودا) پیشنهاد شد که با استقبال مواجه گردید (صورتجلسه مورخ 28/4/91 شورای اجرایی اسکودا) به طوری که هم اکنون در چند کانون دیگر مرکز داوری ایجاد شده است و با توجه به ارسال ضوابط و مقررات مرکز داوری برای تمام کانون ها امیدواریم این امر موجب هم افزایی و استفاده کانون ها از ابتکارات هم و نیز ایجاد حق مکتسب برای کانون ها و اعضای آنها در جهت برخورداری از مراکز سازمانی داوری (طبق قانون) در کشور عزیزمان گردد. در پایان باید یادآور شوم که در پیشنهادهای مربوط لوایح و طرح هایی که برای تدوین مقررات وکالت ارائه شده است همواره به ایجاد مرکز داوری و توسعه امر داوری به عنوان یکی از وظایف کانون ها تأکید نموده ایم و انتظار می رود در تدوین قوانین مربوط به وکالت این موضوع مدنظر قرار گیرد.
داوری و مرکز داوری کانون وکلای دادگستری استانهای کرمانشاه و ایلام در یک نگاه
داوری:
عبارت است از حل و فصل اختلاف طرفین در خارج از دادگاه بوسیله شخص یا اشخاصی که طرفین یا ثالث آنها را انتخاب کرده اند.
از نظر تاریخی:
داوری به عنوان روش رفع اختلافات قبل از قضاوت پدید آمده است. در حقوق اسلامی نیز داوری مورد توجه و در قالب قاضی تحکیم مورد بحث و تأکید بوده است. اولین مقررات قانونی در مورد داوری در حقوق موضوعه ایران مربوط به قانون اصول محاکمات حقوقی مصوب سال 1289 می باشد و از آن زمان تاکنون مقررات مختلفی در زمینه داوری مصوب رسیده است.
اهمیت نهاد داوری:
همگام با توسعه بخش های مختلف کشور عزیزمان ایران اسلامی و همانند کشورهای پیشرفته به گونه ای است که در سیاست های کلی قضایی (1381) و سیاست های کلی قضایی پنج ساله (1388) مصوب مقام معظم رهبری، قوه قضائیه موظف به فراگیر کردن آن و حل و فصل دعاوی به طریق داوری و حکمیت شده است. به علاوه براساس بند «و» ماده 211 قانون برنامه پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی جمهوری اسلامی ایران قوه قضائیه مکلف به تهیه لایحه مستقل داوری داخلی و بین المللی شده است.
مزایای داوری:
در مقایسه با دیگر روش های رسیدگی و حل و فصل اختلافات بر کسی پوشیده نیست، سرعت در رسیدگی، صرفه جویی در هزینه ها، محرمانه بودن، تخصصی بودن، انتخابی بودن داور، حاکمیت اراده طرفین بر مقررات قابل اجرا، مشارکت فعالانه طرفین در فرآیند داوری، افزایش امکان سازش میان طرفین، قطعی و لازم الاجرا بودن رأی داور تنها بخشی از مزایای داوری است. البته شرح مزایا و معایب داوری و اختلافات قابل ارجاع به داوری را باید در نوشته های اساتید فن جستجو کرد.
داوری سازمانی:
به طور کلی داوری به دو شیوه انجام می شود: داوری موردی، داوری سازمانی. منظور از داوری موردی یا اتفاقی آن است که هیچ سازمان یا تشکیلاتی برای اداره جریان داوری وجود ندارد و خود طرفین و داور متصدی برگزاری و اداره جریان داوری می باشند، اما در داوری سازمانی (دائمی)، یک سازمان یا مؤسسه داوری عهده دار انجام و مدیریت جریان داوری است. مراکز داوری سازمانی در ایران بسیار محدود و از نظر سابقه بسیار جوان می باشند. «مرکز داوری اطاق بازرگانی، صنایع و معادن ایران» و « مرکز منطقه ای داوری تهران» دو مرکز داوری سازمانی است که به موجب قوانین خاص ایجاد شده اند. همچنین کانون وکلای دادگستری مرکز (تهران) چند سالی است که اقدام به تأسیس نهاد داوری نموده است. اخیراً اکثر کانون های وکلا با ابتکار و تلاش کانون وکلای استانهای کرمانشاه و ایلام در صدد ایجاد مرکز داوری برآمده اند.
مرکز داوری کانون وکلای استانهای کرمانشاه و ایلام:
بطور رسمی در هفتم اسفند ماه سال 1391 آغاز به کار نمود. ساختار سازمانی مرکز به گونه ای طراحی گردیده است که همواره سلامت، پویایی، بالندگی و اعتبار آن حفظ شود. مرکز دارای
اساسنامه، قواعد و آئین داوری
مفصل و منطبق با شرایط روز و اوضاع و احوال و اقتصادی،
جدول هزینه های داوری
متناسب و منعطف و قابل تغییر با شرایط طرفین و موضوع پرونده،
کمیسیون داوری
(متشکل از وکلای علاقمند که از نظر علمی و فنی پشتیبیان مرکز داوری و به نوعی ناظر کار داوران و عملکرد مرکز داوری می باشد)
داوران معتمد
که شرایط خاصی از نظر تحصیلی، تجربی عملی و سلامت کارکرد برای آنها در نظر گرفته شده است. مرکز داوری دارای
هیأت امنا
متشکل از سه نفر وکیل دادگستری که دارای شرایط عضویت در هیأت مدیره کانون هستند و عهده دار انتخاب داور یا داوران متخصص و مجرب با توجه به موضوع اختلاف و نیز نظارت بر کار داوران و کنترل رأی داور (قبل از امضاء آن) و ... می باشد،
دبیر
منتخب هیأت امنا که امور اجرایی را به عهده دارد و مقدمات کار داوران را فراهم می نماید و
دبیرخانه
(که تحت نظر دبیر فعالیت می نماید و از تعدادی کارشناس و کارمند تشکیل می شود) می باشد. نهایتاً اینکه مرکز دارای
قواعد میانجیگری
است که در نوع خود در ایران بی نظیر و ابتکاری است و افق های نوینی در حل و فصل اختلافات خواهد گشود.
بطور خلاصه اگر بگوییم در حال حاضر منسجم ترین و کارآمدترین مرکز داوری سازمانی در ایران (در مجموع) مرکز داوری کانون وکلای استانهای کرمانشاه و ایلام میباشد سخن گزافی نخواهد بود. به علاوه
ارجحیت داوری سازمانی
(دائمی) نسبت به داوری موردی (اتفاقی) نزد اهل فن امری بدیهی و روشن است.
اجرای رأی داوری:
همانند اجرای آرای دادگاهها براساس تأکید ماده 488 قانون آئین دادرسی مدنی تضمین شده و از این لحاظ موجبی برای نگرانی محکوم له برای اجرای رأی و وصول حق خود و عملی شدن مفاد رأی وجود ندارد.
نمونه شرط داوری:
برای استفاده از خدمات مرکز داوری کانون وکلای استانهای کرمانشاه و ایلام کافی است نمونه شرط ذیل در قرارداد گنجانده یا به صورت جداگانه امضاء گردد، همچنین هر یک از طرفین برای استفاده از مزایای
خدمات میانجیگری
با هزینه بسیار کمتری می توانند (حتی بدون وجود توافق نامه یا شرط داوری) به مرکز داوری مراجعه و تقاضای مذاکره با طرف و حل و فصل اختلاف خود نمایند.
«کلیه اختلافات و دعاوی راجع به این قرارداد یا ناشی از آن مانند انعقاد، اعتبار، فسخ، تفسیر، نقض و اجرای آن به مرکز داوری کانون وکلای دادگستری کرمانشاه و ایلام ارجاع می گردد تا مطابق اساسنامه و آیین داوری و سایر قواعد آن مرکز به صورت قطعی و لازم الاجراء حل و فصل گردد. داور علاوه بر مقررات حاکم، عرف ذیربط را نیز مراعات خواهد نمود. این شرط داوری موافقتنامه ای مستقل از قرارداد اصلی تلقی می شود و در هر حال لازم الرعایه می باشد.»