هو الحمید
توضیحاتی پیرامون مجموعه آئین رفتار حرفه ای و ضمائم آن
نوشته: کیومرث سپهری
با گسترش جوامع و پیچیده شدن روابط، حرفه های تخصصی نیز روز به روز بیشتر می شوند. از طرف دیگر گروههای حرفه ای، خود گاه از طیف گسترده ای از اعضا با فرهنگ ها و عقاید و مذهب های مختلف و حتی توانایی های علمی و حرفه ای متفاوت تشکیل می شوند. سنجش خیلی از مسایل و عملکردهای اعضای این گروههای حرفه ای با معیارهای عمومی، آنچنان که باید و شاید امکان پذیر نیست. بنابراین نیازمند وجود اصول و معیارهای ویژه ی همان حرفه است که در مواقع تردید بتوان تشخیص داد که این عمل «قابل قبول» یا در حد «مطلوب و ایده آل» بوده یا اصولاً با حداقل معیارهای تعیین شده مطابقت ندارد و به نوعی تخلف از آن معیارها و قابل مجازات است. از دیدگاهی متفاوت، با توجه به گستردگی اعضای حرفه های تخصصی و اختلاف سطح تجارب و پیشینه حرفه ای و ورود سالیانه تعداد قابل توجه افراد تحصیل کرده به عنوان اعضای جدید حرفه که اغلب آنها فاقد سابقه تجربه عملی هستند، لزوم ترسیم و تشریح ارزش ها، اصول و آئین رفتاری و اخلاقی ویژه هر حرفه را آشکار می نماید به گونه ای که عضوی که تازه کار است بتواند افق ها و ایده آلهای حرفه انتخابی خود را مجسم سازد ودر این راه گام بردارد و اعمال و رفتار حرفه ای خود را با این معیارها و دستورات تطبیق داده و بسنجد.
در میان حرفه های خاص، به نظر می رسد « حرفه وکالت » (و به تبع آن کانون وکلا) به معنای امروزی آن بیش از هر حرفه ی (و ارگان و نهاد حرفه ای) دیگر نیازمند داشتن «آئین رفتار حرفه ای» است، زیرا؛ «وکالت» به عنوان یک حرفه تخصصی فراتر از یک شغل، از جایگاه و شأن خاصی برخوردار و داراری مسؤولیت های خاص اجتماعی و عمومی است، چه اینکه هم به اقتضای ذات حرفه و مقتضیات اجتماعی و هم قانون گزار1 در مقابل امتیازی که به وکیل داده است، تکالیف خاصی هم به عنوان مجری اراده عمومی برای وی درنظر گرفته است.
با درنظر گرفتن مسایل فوق الذکر، ضرورت تدوین آئین رفتار حرفه ای وکلای دادگستری چند سال است بیش از پیش
احساس شده ومدتهاست (ازسال 1388)کانون وکلای دادگستری کرمانشاه و ایلام در این راستا اقدامات و پیشنهادهایی
انجام و ارائه داده است2. خوشبختانه با عنایت پروردگار در تعطیلات نوروز سال 1393 مطالبی که جمع آوری شده بود تدوین گردید (به عنوان متن اولیه برای شروع کار) و از اوایل سال 1393 کارگروهی پنج نفره (با شرکت جنابان آقایان اصلان ویسی، بهروز رستمی، علی اسدی و شهاب تجری) بطور مستمر کار تدوین آئین رفتار حرفه ای را آغاز که حاصل زحمات این کارگروه در 52 جلسه و حدود نفر ساعت وقت، مجموعه ای است که در پیش روی شماست.
توجه به چند موضوع که در ادامه مورد اشاره قرار می گیرد تا زحمت خوانندگان عزیز در همراهی و حمایت تدوین کنندگان برای تکمیل این مجموعه (چه با ذکر نقایص و پیشنهادهای ابتکاری و یا نقد سازنده) کمتر شده و کار صورت گرفته هر چه زودتر به سرحد مطلوب برسد.
الف: اصول و معیارها و موازین تعیین شده با این هدف تدوین شده اند که ابتدا به عنوان «مقررات نمونه» از سوی مراجع ذی ربط (کانون های وکلا، اتحادیه سراسری کانون های وکلای ایران، قانون گزار جمهوری اسلامی ایران) در نظر گرفته شود. آنگونه که در روابط و حقوق بین الملل عمل می شود (به این معنا که موازینی وضع می شود و کشورها کم کم در حد اقتضائات خود آن موازین را عملی می نمایند) بنابراین نمی توان انتظار داشت
که تمام این اصول و معیارها یکجا به مرحله اجرا درآید.
به علاوه این هدف دنبال شده است که «آئین رفتار حرفه ای» دست کم این ایده را به قانون گزار القاءکند که این امر یک موضوع ضروری و مهم است، لذا اجازه تدوین و لازم الاجرا کردن آئین رفتار حرفه ای را در آینده به نهاد مرکزی کانون های وکلا (که قرار است ایجاد شود) حسب مقتضیات بدهد.
ب: اصول و معیارها و موازین تدوین شده در برخی موارد ممکن است شامل مقررات لازم الاجرا در آن زمینه نیز باشد. آوردن این ضوابط همراه معیارهای تدوین شده، برای انسجام و نظم و تبیین صحیح و اصولی قضیه است و شاید یکی از دلایل اینکه به این مجموعه عنوان «آئین رفتار حرفه ای» داده شده است، نه «اصول (یا آئین) اخلاق حرفه ای»، همین امر باشد. از دیگر سو موضوع های طرح شده و موازین پیشنهادی فراتر از اصول اخلاق حرفه ای می باشد. هر چند از یک دیدگاه نیز می توان گفت اخلاق حرفه ای می تواند دایره بزرگتری از آئین رفتار حرفه ای داشته باشد.
ج: اگر به نظر برخی از همکاران ارجمند، آئین تدوین شده طولانی و بیش از نیاز، مشروح تلقی گردد و آنرا نقص کار و نامطلوب بدانند، باید به عرض برساند: مشروح بودن موضوع (البته با لحاظ عدم تکرارو مرتبط بودن مطالب و سایر شرایط لازم هنجار سازی و ضابطه سازی) به نظر امری مثبت باشد، چون هدف تدوین و تشریح رفتارهای مطلوب و ایده آل و نمایاندن راههای پرخطر و پرتگاهها است، بنابراین هر چه کوره راهها روشن تر گردد، طی مسیر آسان تر و کم هزینه تر خواهد بود و عضو تازه وارد و کم تجربه، راحت تر و زودتر به قله های رفیع حرفه خواهد رسید. به علاوه در اینجا هدف تدوین ضوابط برای مجازات یا تنبیه انضباطی نیست، بلکه هدف اصلی آگاه سازی و نشان دادن زیبایی بعضی اقدامات قابل انجام و نیز نمایاندن زشتی پاره ای از اعمال است که در این حرفه تجربه شده و باعث آسیب های فراوان گردیده است (هر چند پاره ای از این اعمال ممکن است طبق مقررات جاری یا مقرراتی که در آینده وضع می شود از نظر کیفری یا انتظامی قابل تعقیب باشد).
د: به موازات «آئین رفتار حرفه ای» که به نوعی باید و نبایدهای اعضای این حرفه را بیان می کند، مسأله مهم که به آن تأکید و توجه خاص گردیده، موضوع «حقوق حرفه ای وکلای مدافع» است، امری که تاکنون چندان به آن پرداخته نشده است. نباید تأثیر خیلی زیاد این موضوع را (در اعتلای حرفه وکالت ، سلامت رفتار اعضای حرفه، تسهیل کارها برای وکلا و کاهش تنش در این حرفه) نادیده انگاشت. بنابراین جا دارد صاحب نظران به این مهم توجه ویژه داشته باشند.
از طرف دیگر وقتی صحبت از وکیل ایده آل و اعتلای هر چه بیشتر وکالت می شود، به یقین نیازمند کانون وکلای وظیفه مدار و مدیران توانمند، آگاه، دلسوز و پای بند ارزش ها و اصول اساسی حرفه وکالت می باشد. بر این اساس تکالیف حرفه ای کانون وکلا (به عنوان یکی از مهره های تکمیل کننده مجموعه ای که هدف آن ارتقاء و اعتلای حرفه وکالت است) تدوین و تبیین شده است.
نهایتاً در این چرخه، کارکنان کانون های وکلا نیز به عنوان جزیی از تشکیلات کانون، ایفای نقش می نمایند. بر این اساس منشور اخلاقی برای این همکاران کانون (مثل دیگر واحدهای اداری) تدوین شده است تا مشخص گردد رفتارهای مطلوب آنان چه چیزهایی و نیازمند چه مقدماتی است.
ه: برای تدوین مجموعه بسیاری از مقالات و کتابهای مرتبط مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته و از بعضی از آنها بطور خاص استفاده شده است که فهرست آنها در پایان مجموعه درج گردیده است. بخش قابل توجهی از مطالب نشأت گرفته از تجارب کار حرفه ای یا مدیریتی همکاران بوده و قسمتی از مطالب از ضوابط تدوین شده برای وکلا یا کانون های وکلای بعضی از کشورها و سازمانهای بین المللی اقتباس شده است، که با شرایط فرهنگی و اجتماعی موجود انطباق داده شده است. تا آنجا که بررسی شده، ظاهراً در هیچ کشوری در مورد حرفه وکالت چنین مجموعه کاملی تدوین نشده است.(منظور در نظر گرفتن تمام بخش های مرتبط با حرفه وکالت و کانون وکلا است نه اینکه بگوئیم این مجموعه صد در صد کامل و عاری از نقص و بهترینهاست.) بنابراین چون ممکن است این کار مدنظر وکلا یا کانون های وکلای برخی کشورهای دیگر قرار گیرد، دقت و عنایت ویژه همکاران و صاحب نظران محترم را می طلبد که مجموعه کامل و کم نقص گردد.
و: به هر حال این کار از جهاتی کار جدیدی است و قطعاً این مجموعه دارای کاستی ها و نقص هایی است، به ویژه در مورد پاره ای مسایل چالش برانگیز ممکن است مباحث فراوانی قابل طرح باشد. بنابراین آماده استماع و به دیده نهادن هر نوع نقد و نظر منصفانه و سازنده صاحب نظران خواهیم بود و در مورد پاره ای مسایل از آنجا که ممکن است در یک نگاه گذرا، عجیب و غیر ضروری تلقی گردد، شایسته است با دقت و تأمل و جامع نگری بیشتر مدنظر قرار گیرد.
نکته پایانی: آنچه به عنوان آرمان ها واهداف کلی تدوین مجموعه مدنظر بوده به شرح ذیل است:
1. ترسیم بایدها و نبایدها و افق های حرفه وکالت از نظر عملکرد و رفتار حرفه ای.
2. تدوین ضوابط رفتار وکلا به عنوان راهنما در اجرای صحیح قانون و عدالت و بهبود سطح خدمات وکالتی.
3. حفظ و بهبود استقلال، شأن و جایگاه حرفه ای وکیل در برابر مراجع قضایی، دولتی و عمومی و موکلین با رعایت ارزش های بنیادین و اصول متعارف حرفه وکالت.
4. پاس داشت ارزش ها و اصول کلی و اساسی حرفه وکالت از قبیل: درستکاری، صداقت، امانت داری، صلاحیت علمی و تخصصی کافی در ارائه خدمات و انجام وظایف حرفه ای.
5. حفظ حقوق کانون وکلا و همکاران، موکلین، شهروندان، دادگستری و سایر مراجع در ارتباط با حرفه وکالت و در مقابل تبیین و شناساندن حقوق حرفه ای وکلای مدافع در این موارد.
6. حفظ، تقویت و گسترش جنبه های معنوی، علمی و اخلاقی حرفه وکالت.
7. تبیین رفتارها و رویکردهایی که به استقلال، قداست، شأن و جایگاه حرفه وکالت خدشه وارد می نماید.
8. تشویق وکلای دادگستری برای مسؤولیت پذیری و واکنش در برابر بی عدالتی، نقض قانون و حقوق شهروندان به هر روش و توسط هر شخص، گروه و دفاع از حقوق انسانها صرف نظر از محدودیت های موجود.
9. ایجاد زمینه مناسب برای الگو شدن و الگو ماندن وکلا در سطح جامعه.
در پایان از راهنمایی ها و نکته نظرات جناب آقای دکتر شجاعی استاد محترم پژوهشکده اخلاق حرفه ای دانشگاه تهران و تشویق ها و نکته سنجی های جنابان آقایان دکتر غلامرضا طیرانیان، دکتر نصراله قهرمانی، دکتر بهروز تقی خانی، محمدرضا مددی و دکتر حسن فرهودی نیا و رضا زرعی(وکلای عالی قدر دادگستری) و تمامی همکاران محترمی که در کانون وکلای دادگستری استان های کرمانشاه و ایلام (خصوصاً آقایان خداکرم ابراهیمیان، علی بیگلری، محمدعلی اثنی عشری، امیر بصیری) نقد و نظری اعلام کرده اند، تشکر نموده سلامت و سعادت و عزت آنها را از ایزد یکتا مسألت دارد.
با سپاس
کیومرث سپهری
مسؤول کارگروه طرح تدوین
آئین رفتار حرفه ای
11/4/1394
پی نوشت:
1- از جمله بنگرید به: مواد یک و دو قانون ارتقاء سلامت نظام اداری و مبارزه با فساد مصوب سال 1390 مجمع تشخیص مصلحت نظام.
2- بعضی از این پیشنهادها و اقدامات عبارتند از:
- تصویب درس «رفتار حرفه ای» به عنوان یکی از دروس مورد اختبار کارآموزان وکالت در جلسه 21/5/1388 هیأت مدیره و پیشنهاد آن به اتحادیه برای تصویب در تمام کانون ها.
- تصویب پیشنهاد تدوین آئین رفتار حرفه ای و منشور اخلاقی به اتحادیه در مهر ماه سال 1388.
- پیشنهاد موضوع «وکالت و نبود اصول آئین رفتار حرفه ای مدون و لازم الاجرا» برای اولین کنگره ملی وکلا در اصفهان به عنوان یکی از مشکلات و چالش های روز وکالت، مهر ماه سال 1389 (مجله شماره 53 مدرسه حقوق).
- تصویب پیشنهاد کانون وکلای استانهای کرمانشاه و ایلام در مورد تدوین منشور اخلاقی وکلا و کارآموزان و انتخاب سالانه «وکیل نمونه استانی و ملی» در جلسه 28/11/1389 شورای اجرایی اسکودا.
- پیشنهاد گنجاندن درس «آئین رفتار حرفه ای و نظامات وکالت» در آئین نامه مربوط به شرح وظایف کارآموزی وکالت (26/12/1389).
- اعلام ضرورت تدوین آئین رفتار حرفه ای و منشور اخلاقی برای وکلا و کانون های وکلا به اتحادیه و نیز کانون های وکلای ایران و درخواست همکاری برای تدوین آن در تاریخ های 28/1/92 و 17/7/92.
لطفاً جهت ملاحظه متن مجموعه «آئین رفتار حرفه ای وکلای مدافع» و «حقوق حرفه ای وکلای مدافع» و «تکالیف حرفه ای کانون وکلا» و «منشور اخلاقی کارکنان کانون وکلا» به پایگاه اطلاع رسانی کانون وکلای استانهای کرمانشاه و ایلام به آدرس اینترنتی زیر مراجعه فرمایید: